Tuesday, March 16, 2010

Thlirna changkang tak tak hi

"Sawrkar hian lo hal khap rawh se..." tih rilru pu tawkte kan awm tan leh ta niin a lang. Tun lai kan thlirna tam ber hi 19th Century vela Europe-hovin fing ber emaw an in tih laia Euro-centric lam hawi zawnga thil an thlir vek hi a ang tih chang ka nei thin. Aizawl atangin pen kan hum a, Zoram kan thlir kan ti a, chu chuan mipui huapzo lam aiin khawvel ram fing zawkte thu leh hla tuipuinaah min kailut nite hian ka hre thin.

Thing leh mau vawnhim, environmental issue etc. te hi Mizote hian kan sawi ve pha meuh emaw'n chu le ka ti. Khawvel ram changkangin hmasawn an tum luatah boruak an tibawlhhlawh zo a, tun hnuah an inhmuchhuak a, 'global warming' tih te 'air pollution' tihte an rawn au pui a, zirlaibu atante an rawn tilar a, chung an khawih chhiat boruak siamthaa veng tur hian keini ram hnufual (indigenous people)-te hnenah an thufing bu chu min chhiartir leh daih thung.

Kan zirlaibua environment lam an rawn uar tharte hi a tichhe tam bertute rawn tih tho tho a ni thin, keini tan hetiang issue hi sawi pawh a la ngai hleinem, keini tan chuan economy-a than hi boruak tihchhiat aiin kan 'survival' pawimawh zawk a la ni asin.

Tun hnaiah Copenhagen-ah climate chungchangah summit a awm, kha intawhkhawm kha i thlirlet chuan boruak tichhe nasa ber bertu, mahse boruak tihchhiat titlem tha duh lo deuh deuhte chu ram hausa pui pui, hnam hnufual leh hre tlem zawkte laka environment chungchang min zirtir vak vaktute an nih hlawm kha.

"Keini hian boruak hi kan tichhe zel ang a, nangni'n a venhim lam in lo kalpui ang a, keini kan hausa ang a, nangniin hausak lam in ngaihtuah ve hman lo ang a, nakinah chuan kan thuhnuaiah in awm tho tho dawn nia," tiin kan hmaah an rawn tawkdarh ni hian a lang.

Thlawhna tum hmun kan nei a, Mizo zinga zaa 30 tling lo chuan an chhawr viau mai thei, mahse zaa 70 vel innghahna chu kum tin lo neih a la ni. Kan thlawhna tum turte chu lo hal khuin a tibuai thin, hei hi a zahthlak a nih chuan kan zahna lai tura zawk chu kan ram 'economy' insawh fel lo laia hi a ni. Ram hruaitu thenkhat chuan thlawhna tum thei loa kha an zak a, hnam dang an tum theih loh ten hrehawm an ti.

Zak theuh theuh zahna lai chu a inang lo a ni e! A zahthlaka chu ram mipui tam zawkin buh thar nana primitive ber an la kalpui loh theih loh laia mi hausate thlawhna, grand vitara etc. vela an tlenga an thlawk reng mai si hi a ni.

Thingtlang mipui thleng phak hmalakna ni tura beisei NLUP lah chu sawrkar kum khat a liam ta, khawiah tuan tak che maw NLUP? Sawrkar kum hmasaah khan budget-ah crore 100 ear marked a ni tih a ni a, khangte kha an hnukkir ta nge, hei March ni 31-ah sawrkar kum a tawp dawn ta mai si a.

NLUP a thlawn mai maw? kan ti ang tih a hlauhawm, kuthnathawktute an rum tan... khawnge sawrkar? Khawnge intih changkanna chu?

I lo thlir leh phawt mai ang.

6 comments:

  1. Ego-centric/Euro-centric takin 30+% an che ta, i thlir dan hi ka thlir ve dan chiah a ni. A ram mipui 70% te eibar lakna a ni miau rih, NLUP lah a chhiarkawp a la fel mawh rih si!

    Global Warming-ah te chuan Al Gore-te hian sum a maka maka tam a hui lut leh mai a, ram hausa filawrte hlawkpui thil vek a ni.

    Kan mipui 70%-te chhawr tangkai ve phak loh thilah kan in-concentrate lu lam deuh!

    Good Post.

    ReplyDelete
  2. Good post! Amaherawhchu, politics takin a that loh zia in zirtir chung zelin sustainable development pawh pha ve turin kan environment te hi kan exploit zel erawh a la ngai. A tulna chin ah hi chuan kan dai chereu phal turah ka ngai hmak kei chuan. Kan ram kan ta a ni a. Mipuite eizawnna leh rahbi tukna tura tangkai chu kalpui zel tur te ti ve ngawt i la! :D

    ReplyDelete
  3. "Kan thlawhna tum turte chu lo hal khuin a tibuai thin, hei hi a zahthlak a nih chuan kan zahna lai tura zawk chu kan ram 'economy' insawh fel lo laia hi a ni."

    Amen!

    ReplyDelete
  4. Dik khop mai.

    Vawiin chu kan hotunu Ooty zin haw in Ooty ah chuan rawngbawl nan emaw in tih lum nan (fireplace) thingfak tuah an phal tawh loh thu hahipin a rawn sawi a. A ropui viau rualin ram changkang zawk te'n insum lek lova an SUV leh car lian pui puia an tlan lai leh, mihring mamawh tak tak pawh nilo, consumer product tullo tak tak siam nan industry lian pui pui an tih khuk mup mup laia (plastic waste sawi kai a chakawm) helaia mahni inchhung mamawhah pawh thing tuah thei lova lo insiam chu a mak ka tih thu ka sawi a. "A ni khawp mai" a tih ve kha

    ReplyDelete
  5. first para hi a tha khawp mai..! Ramngaw tichhe-tu ah thingtlang loneitute kan puh thin. Ecosystem zauzawk kan thlir chuan, teak hmunte, serthlum hmunte, balhhla hmun te hian ramngaw an ti chhe vek mai.

    Tin, loneitute hian ramngaw hrim hrimah lo an vat anga ka sawi thin hi a dik lo, village control chinah bakah an vat thei lo. Sorkar enkawl ramngaw hi a rem tho si. Heti a nih chuan, mirethei ho kan demna hi myth a ni.

    Aizawl mite hi ramngaw chungah an ngilnei lo fe zawk. A chhanchu, aizawl khawchhung kawngdungah thing hmuh tur a awm lo. Hman hmanah khan an lo kit rem vek tawh a ni. Chuvangin, khawpui ho hi mizorama ramngaw tichereu hmasa bertu an ni. The real culprit an ni./

    ReplyDelete
  6. "Kan thlawhna tum turte chu lo hal khuin a tibuai thin, hei hi a zahthlak a nih chuan kan zahna lai tura zawk chu kan ram 'economy' insawh fel lo laia hi a ni."

    a dik lutuk

    ReplyDelete