Friday, September 17, 2010

A herliam ve ta; thawm dim te-in...

"Comrade hlui... zalenna zawnga kan vahvaihna khua a sei lua e..." Hnam movement-a theihtawp a chhuahpui thrin Malsawma Colney, MNF president hlui chu ka pu chuan a ruang chunga thusawi turin a lo tihlawk a ni a, a sawilawk ang ngeiin thu a sawi ta a ni.
===============================================


Sikul ka kai tir mai a la ni a, ka puin thu tam tak min hrilhte chu a chang chuan man thiam har ka ti fo thrin. Tlai khat phei chu kan khum mawngah hian Israel fate'n Pathian thu an awih loh avanga thlalera an vahvaihna kawng hi a lo tar vang mai a, chu chu kan pahnih chuan zan tam tak chhung chu kan thil zir a ni, awlsam tea an tum ram thleng mai tur kawng an han bo nasat zia mai khah... khalaia kha ka pu chuan a tuipui ber niin tunhnu hian ka hre thrin.

Tu hmuh hmasak ber mipa lo ni bawk nen, ka pu nen hian a kipa kawiin kan inzui a, Chaltlangah kan pahnihin kan awm dun reng a, sikul kai tirh lai a ni nghe nghe. Heng hmun atranga khawchhak Triu lui hnaih tak tak thlenga ram hnuaia riaka hun kan hman kha a tam hle, ani chu 'ramhnuai mi' a ni a, naupang te si kha luipui kamah khan riak dunin a duh duh hunah ramngaw karah min kalsan fo a, thin phu a lian ve fo. Khang hunte ka thlirkir ka thlirkir tawh mai dawn nite hian ka hre thrin.

Col. Vanthanga hi hnam movement kal nat lai hre phakte leh Laldenga dodalna chungchang lo tuipuite mi tlemte chauhin an hre tawhin ka ring. Kum 1920 khan Biate-ah a lo piang a, unau pariat niin hmeichhia pakhat an nei, an hunga buh an thar hnema chhungkaw ziding leh hausa an tling ve thrin an ti. Kum 1943 khan kum 23 mi niin Assam Regiment-ah a trang a, Havilder a ni hman a, 2nd Batallion Shillong-a an hel truma ata ei duh loh avanga India sipai atranga ban zingah khan a tel a ni.

Khatia sipai zinga ban a nih hnu kum 1966 khan ram a buai chho ta mai si a, rilru lo hel sa bawk nen MNF movement chu zawm nghalin Eastern Command-ah Asst Commander nihnate a chelh chho a, Champhai runte kha Eastern Command chuan hlawhtling takin an kalpui a ni.

Ram a buai zel a, Bangladesh lama hnam sipai an tlakthlak khan Colonel nihna an pe a, rinawm tana ram leh hnam tana beiin UT Command-ah Commander-in dah a ni a, Chief of Army Staff dinhmunte pawh a chelh hman nghe nghe.

Kum 1970s khan Pu Laldenga leh India an inbiak chhoh lai khan Col. Vanthanga hi UT Commander in a awm a, hnam sipaite tawrh laia president ber khawsak dan chu duh lovin hnam sipai senior officer kokhawmin Laldenga rin lohna lam thu an titlu ta a, kum 1978 khan Laldenga chuan Col Vanthanga chu a rawn tawng tak avangin ani pawhin Open Letter sei tak thawnin MNF president bera chu UT Commander leh hnam sipai senior officer chuan mipui hriatah a bei ta a ni.

Hemi hnu hian Col Vanthanga chu hnam tana thrahnem ngai taka beitu midangte ang thovin Laldenga chuan a 'ban' ta a ni. A vanglai hun zawng zawng hnam tana a lo inhmanral hnuin ka pu nen chuan he khawvelah hian kan intawng ta a, a titi tui ber pakhat chu 'an rammut lai leh a tupa' tiin an sawi thrin a.

Khatia MNF president berin a mi leh sate tawrhna hre lova nuamsa taka India thlazar hnuaia a awm reng avang khan ka pu chuan Laldenga kha a dem a, hnam sipai thite leh nunna chante thisen chu atan chuan thinrimna a tling reng a, Laldenga'n inbiakna a kalpuiaa inkahhai a nih chhung hian ka pu chuan hnam sipai 11 lai India sipai lakah an thi tih a tarlang a, 300 chuangin hliam an tuar tihte a lo ziaklang a ni.

Ka ngaihtuah let leh a, khatia a vanglai hunte a hman zawha kan intawn hnu khan Israel fate zinkawng kha a tuipui em em a, Apokrifa te kan chhiar nasa thei hle. Hnam movement kalpui dan kha Laldenga khan a tawp lamah khan a kalpui dik ta lo a ti ni hian ka hre thrin a, chuvang chuan Zo hnam zalenna kawng chu thui tak a lo ni ta niin ka pu khan a suangtuah thrin nite hian ka ngai a ni.

Ka naupan tet lai atrangin ka pu nen hian kan inkawm nasa em em a, ram palailengah pawh zan tam kan riak dun thrin a, thang kan kam a, thawnthu min hrilh a, kein hmun hla tak takahte kan zin dun thrin. A titi tam takah hnam movement an kalpui lai min hrilh thrin a, mahse ka hrethiam pha hlawl lo tih hi ka pha lo, chutiang thawnthu mak tak tak chu a ke bulah chuan ka inchawm seilenna a ni. Mahse kum a upa ve zel a, ka man ve tial tial a, ka man tak tak hnuin ani chu thisen sang avangin a trawng a fiah thei ta lo a, engmah kan inzawt chhuak ta lo thung, mahse sulhnu a lo nei nual maia zawnkhawm chu ka tih tur a ni ta hmel.

Friday, June 4, 2010

Bomb leh bomb loha Zopa inhnial hi a zahthlak

Kum 44 chauh a ni la liam ni... India sawrkarin Mizo Hills kha Air Force meuha a beihna kha. Kum 40 chuang a liam hnuah tunlai hian sawrkar laipui chuan thlawhna hman tur a nih leh nih loh hi mi tam tak inhnialna a ni. Maoist-te chuan India ram hmun zaa 40 velah thawm an nei mek a, sawrkar laipuiin a ngaimawh, ngaihdan hrang hrang an la a, thlawhna hmanga beih mai tha ti an awm, mahse Mizo Hills an lo beih tawhna an rawn thlir let a, thlawhnaa bomb hmanga inbeih meuh chu mahni mi leh sate chungah thleng tawh suh se ti pawl an awm a, heng mite hian thawm pawh an nei lian hle.

Keini ramah ve hian leh, kan khawpui Aizawl ngei mai India Air force thlawhna hunter leh toofani-in a rawn bei hmu ngei ngeitute khan 'min bomb hleinem...' tiin sawi mam kan tum ta tlat mai hi a ni mak ni. Tute emaw hming a chhiat hlauh vanga mahni ram leh hnam history a dik loa sawi tum tlat hi Zopa zingah hian kan awm thei dawn tihna a ni awm ta em! Aizawl chauh ni lo, Mizo Hills hmun 8 lai chu India Air Force khan a bei a nih kha.

Khatiang em ema mahni khua leh tuia an chhalte an bei ta mai kha tun hnu hian mithiam leh ngaihtuahna hmangte chuan awm lo an ti a, Maoist chungah pawh hian thleng lo se an duh ta hial zawk a, chu chu Mizoram dinhmun atanga inzirna tur niin an ngai.

India khan Armed Forces Special Powers Act kha Mizo Hills-ah a puang a nih si chuan ngatinge Air Force hmanga a rawn thawhchhuah tak mai le? Armed Forces chuan min lo bei, Mizopa pawhin an lo bei, leia indona a ni, mahse van indona kha a thu puan bawhchhia khan a rawn hmang a, hei hi ngaihtuah chian hian rapthlak tak chu a tling a ni.

Mizoram bomb ang chu Maoist chungah thleng suh se... tia hrawk phiar tawng tawnga au an awm tawh laia a Zopa berin "min bomb lo" lo tih hi eng ngaihtuahna atanga rawn chhuak nge ni ta ang le... Mahni hnam tawrhna theihnghilhtute hi thangtharte hian enganginnge an ngaih dawn che u aw ka ti. A rei tual tual anga kan hnam dikna leh chanvo humhalh turin hnam history leh hnam movement lo awm tawhte hi thangtharte hian an la tuipui dawn chauh asin.

Tuesday, March 16, 2010

Thlirna changkang tak tak hi

"Sawrkar hian lo hal khap rawh se..." tih rilru pu tawkte kan awm tan leh ta niin a lang. Tun lai kan thlirna tam ber hi 19th Century vela Europe-hovin fing ber emaw an in tih laia Euro-centric lam hawi zawnga thil an thlir vek hi a ang tih chang ka nei thin. Aizawl atangin pen kan hum a, Zoram kan thlir kan ti a, chu chuan mipui huapzo lam aiin khawvel ram fing zawkte thu leh hla tuipuinaah min kailut nite hian ka hre thin.

Thing leh mau vawnhim, environmental issue etc. te hi Mizote hian kan sawi ve pha meuh emaw'n chu le ka ti. Khawvel ram changkangin hmasawn an tum luatah boruak an tibawlhhlawh zo a, tun hnuah an inhmuchhuak a, 'global warming' tih te 'air pollution' tihte an rawn au pui a, zirlaibu atante an rawn tilar a, chung an khawih chhiat boruak siamthaa veng tur hian keini ram hnufual (indigenous people)-te hnenah an thufing bu chu min chhiartir leh daih thung.

Kan zirlaibua environment lam an rawn uar tharte hi a tichhe tam bertute rawn tih tho tho a ni thin, keini tan hetiang issue hi sawi pawh a la ngai hleinem, keini tan chuan economy-a than hi boruak tihchhiat aiin kan 'survival' pawimawh zawk a la ni asin.

Tun hnaiah Copenhagen-ah climate chungchangah summit a awm, kha intawhkhawm kha i thlirlet chuan boruak tichhe nasa ber bertu, mahse boruak tihchhiat titlem tha duh lo deuh deuhte chu ram hausa pui pui, hnam hnufual leh hre tlem zawkte laka environment chungchang min zirtir vak vaktute an nih hlawm kha.

"Keini hian boruak hi kan tichhe zel ang a, nangni'n a venhim lam in lo kalpui ang a, keini kan hausa ang a, nangniin hausak lam in ngaihtuah ve hman lo ang a, nakinah chuan kan thuhnuaiah in awm tho tho dawn nia," tiin kan hmaah an rawn tawkdarh ni hian a lang.

Thlawhna tum hmun kan nei a, Mizo zinga zaa 30 tling lo chuan an chhawr viau mai thei, mahse zaa 70 vel innghahna chu kum tin lo neih a la ni. Kan thlawhna tum turte chu lo hal khuin a tibuai thin, hei hi a zahthlak a nih chuan kan zahna lai tura zawk chu kan ram 'economy' insawh fel lo laia hi a ni. Ram hruaitu thenkhat chuan thlawhna tum thei loa kha an zak a, hnam dang an tum theih loh ten hrehawm an ti.

Zak theuh theuh zahna lai chu a inang lo a ni e! A zahthlaka chu ram mipui tam zawkin buh thar nana primitive ber an la kalpui loh theih loh laia mi hausate thlawhna, grand vitara etc. vela an tlenga an thlawk reng mai si hi a ni.

Thingtlang mipui thleng phak hmalakna ni tura beisei NLUP lah chu sawrkar kum khat a liam ta, khawiah tuan tak che maw NLUP? Sawrkar kum hmasaah khan budget-ah crore 100 ear marked a ni tih a ni a, khangte kha an hnukkir ta nge, hei March ni 31-ah sawrkar kum a tawp dawn ta mai si a.

NLUP a thlawn mai maw? kan ti ang tih a hlauhawm, kuthnathawktute an rum tan... khawnge sawrkar? Khawnge intih changkanna chu?

I lo thlir leh phawt mai ang.